Z naukowego punktu widzenia
Jeleń jest zwierzęciem o harmonijnej budowie ciała. Samce noszą poroże nadające ich sylwetce swoiste piękno. Okrywa włosowa (suknia) jelenia ma latem czerwono- brunatno-rudawe ubarwienie o różnych odcieniach. Zimowa suknia jest płowa. Włosy sukni letniej są krótkie, zimą niemal dwukrotnie dłuższe i gęstsze. Na pośladkach występuje wydłużona plama zwana lustrem. Latem jest ona brązowo-żółta, zimą żółto-biała. Cielęta są barwy rudobrunatnej z żółtawobiałymi plamkami na bokach ciała. Na zewnętrznej stronie tylnej stopy (badyla), poniżej pięty, widoczne są pęczki dłuższych włosów pokrywających gruczoły metatarsalne. Na górnej stronie karku biegnie pasmo ciemniejszych włosów- sięgające do grzbietu. Samice mają dwie pary sutek.
Występowanie: Jeleń szlachetny jest zwierzęciem rodzimym w pasie szerokości geograficznej 300-650N, o zasięgu holarktycznym choć nie ciągłym. Jeleń w Polsce występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych.
Biotop: Na kontynencie europejskim jeleń jest silnie związany ze środowiskiem leśnym. Zasiedla lasy liściaste, mieszane i lite drzewostany lub plantacje drzew iglastych. Jelenie nigdy nie były liczne w rozległych, zwartych kompleksach lasów pierwotnych. Wspólną cechą środowisk leśnych preferowanych przez jelenia jest występowanie w ich obrębie lub bezpośrednim sąsiedztwie powierzchni trawiastych (luk, płazowin, łąk, pastwisk). Jelenie wykazują wyraźną zmienność sezonową w doborze środowiska. W okresie wiosennym często penetrują łąki i szuwary, latem i jesienią lasy dębowo- bukowe, natomiast zimą ich najważniejszą ostoję stanowią bory sosnowe.
Pokarm: Drzewa i krzewy (49 gatunków) są najważniejszymi roślinami żerowymi. Dostarczają one pokarmu w postaci pędów, kory, liści i owoców. Najważniejszymi gatunkami drzew w kolejności malejącego znaczenia są: sosna pospolita, grab, brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy olsza czarna, jarzębina, topola osika, klon; a spośród krzewów: leszczyna, kruszyna, malina, wierzba iwa, jałowiec, wierzba szara. Wśród krzewinek głównymi gatunkami w diecie jeleni są: bagno i borówki (czarna, brusznica i błotna). Spośród roślin dwuliściennych (109 gatunków) najważniejsze to: pszeńce, szczawik zajęczy, zawilec, poziomka, dąbrówka, konwalia, szczaw, gajowiec i gwiezdnica. Najważniejsze z 48 zjadanych gatunków traw i turzyc to: Calamagrostis arundinacea, Luzula pilosa, Carex digitata, Agrostis vulgaris, Agrostis canina i Calamagrostis epigejos. Dieta jeleni zmienia się w zależności od pory roku. Wiosną trawy, turzyce i sity stanowią 37% diety, reszta to drzewa i krzewy 28%, zioła 19%, krzewinki 14%. Latem najważniejszą grupą zjadanych roślin są zioła 41%, drzewa i krzewy 29%, krzewinki 18% a trawy 10%. Jesienią przeważają krzewinki 34%, poza tym drzewa i krzewy 22%, trawy 21% a zioła 16%. Zima pokarm pochodzący z drzew i krzewów stanowi niemal 50% diety jeleni, oprócz nich zjadane są krzewinki w ilości 39%.
Rozród: Okres rui (rykowisko) przypada na drugą połowę września. Ciąża trwa 231-238 dni. Łanie rodzą najczęściej jedno cielę w roku. Łanie biorą udział w rui po raz pierwszy w wieku 2 lat i rodzą pierwsze cielę w wieku 3 lat. Młode rodzą się w maju i czerwcu. Ssą przez około 8-10 miesięcy.
Rozwój: Najaktywniejszy rozwój przypada na pierwsze 5 lat życia, maksymalna wielkość ciała i najlepsza kondycja- w wieku od 5 do 10 lat; po przekroczeniu 10 następuje spadek.
Rozwój poroża: Poroże jelenia (wieniec) składa się z dwu tyk z odgałęzieniami (odnogami). W sile wieku na każdej tyce są trzy odnogi- oczniak, nadoczniak, opierak oraz korona mająca trzy i więcej odnóg Na powierzchni tyki i dolnych części odnóg często występują drobne zgrubienia (zwane perłami), a u podstawy tyki róża. Nasady (możdżenie), stanowiące podstawę przyszłego wieńca, zaczynają wyrastać w 7-8 miesiącu po urodzeniu zwierzęcia. Wkrótce formuje się na nich pierwsze poroże w postaci nie rozgałęzionych i niezbyt wysokich tyk, nie posiadających jeszcze róż. Jelenia o takim wieńcu określa się mianem szpicaka. To poroże wycierane jest ze scypułu zwykle we wrześniu, a w kwietniu, maju następnego roku zostaje zrzucone. W trzecim roku życia jeleń nakłada swój drugi wieniec, wycierany zwykle w sierpniu. W tej klasie wieku występują przeważnie szóstaki, tj. Osobniki mające dwie odnogi: oczniak i opierak oraz tykę zakończoną grotem i posiadającą już różę.
Z wiekiem liczba odnóg w porożu jelenia się zwiększa, do pełni rozwoju osobniczego (10-14 lat), a potem maleje. Byka w którego porożu występuje korona nazywany koronnym, przy czym może on być dwustronnie koronny lub jednostronnie koronny, jeśli jedna z tyk zamiast koroną kończy się widlicą lub grotem. Wieniec o pięciu odnogach na każdej tyce określa się mianem dziesiątaka regularnego, w razie natomiast mniejszej liczby odgałęzień na jednej z tyk- nieregularnego. Wśród osobników w pełni dojrzałych fizycznie często w lesie spotykamy dwunastaki i czternastaki, rzadziej szesnastaki i osiemnastaki, a dwudziestaki, dwu- czy czterodwudziestaki są już bardzo rzadkie. Osobniki w średnim wieku zrzucają poroże w marcu lub kwietniu, nowe zaś wycierają na przełomie lipca i sierpnia.
Wraz z wiekiem byka okresy wycierania i zrzucania poroża ulegają przyspieszeniu. Maksymalna długość życia jelenia szlachetnego wynosi około 20 lat, średnia- 5-6 lat.
Linienie rozpoczyna się u starszych osobników z końcem kwietnia, w maju- u większości, a w czerwcu u osobników o słabej kondycji. Zimowa sierść zaczyna rozwijać się we wrześniu i w ciągu października następuje zmiana sukni na zimową.
Naturalnymi wrogami jelenia są wilk, ryś i niedźwiedź. Drapieżniki te wywołują zasadniczo wpływ pozytywny, eliminują młodzież i osobniki upośledzone.
Źródło:http://www.lowiecki.pl